KONTROWERSJE WOKÓŁ HERBU.

Zróżnicowane opinie wyrażają mieszkańcy o nowym projekcie herbu Hajnówki – od akceptujących do całkowicie negatywnych. Niektórzy proponują dokonanie kosmetycznych zmian w projekcie, inni sugerują zupełną zmianę koncepcji – stylizowaną sylwetkę dębu z wkomponowanymi detalami liścia i żołędzi – są i tacy, którym dotychczasowy herb podoba się i nie widzą potrzeby jego zmiany.
W przedstawionym projekcie najwięcej zastrzeżeń dotyczyło sposobu przedstawienia wieży strażniczej i łapy orła dzierżącej berło.
Przeczytajmy, co w opracowaniu Koncepcja historyczno – heraldyczna herbu i innych znaków miasta Hajnówka napisał prof. dr hab. Krzysztof Skupieński, autor projektu herbu. (Przytaczam najistotniejsze fragmenty opracowania).
Hajnówka została miastem w 1951 roku. Jej dotychczasowy herb może stanowić dobrą ilustrację reguł rządzących tworzeniem nowych znaków miast w okresie PRL. Były to oczywiście zasady nie skodyfikowane, jednak dające się odczytać przy systematyczniejszym oglądzie tego rodzaju herbów. Wyraźnie można dostrzec skłonność do umieszczania w herbach godeł zaczerpniętych z symbolicznego repertuaru narzędzi pracy, zwłaszcza przemysłowej.
Herby konstruowane w latach 1945 – 1989 zazwyczaj unikały sięgania do symboli czerpanych z tradycji wcześniejszej niż 1945 rok. Twórcy herbów często nie stosowali się do reguł sztuki heraldycznej, czy to z ignorancji, czy to ze świadomego wyboru, polegającego na czerpaniu wprost z ducha sowieckiej emblematyki.
W dotychczasowym herbie Hajnówki mamy odbicie powyższych reguł. Mamy tu symbolikę akcentującą rolę Hajnówki jako ośrodka przemysłu drzewnego, zwłaszcza tartacznego. Sięgnięto więc do miejscowej tradycji dwudziestowiecznej, a jednocześnie oddano hołd aktualnej proletariackiej ideologii. Nie leżało to zapewne w intencjach twórców herbu, ale jednocześnie nadali oni symboliczny komunikat, że wartość Puszczy Białowieskiej tkwi w możliwościach jej eksploatacji przemysłowej.
Forma obecnego herbu jest nie do utrzymania z punktu widzenia sztuki heraldycznej.
Symbolika dotychczasowego herbu wydaje się dziś zdezaktualizowana. Nie podzielamy zachwytu dla rozwoju wielkiego przemysłu jako celu samego w sobie, a na bór patrzymy raczej przez pryzmat wartości ekologicznych, a także tradycji puszczy królewskiej. Skoro zatem herb Hajnówki musi zmienić formę, niech zmieni również treści.
Ustawodawca żąda, aby znaki samorządowe pozostawały w zgodzie z zasadami heraldyki, weksylologii i miejscową tradycją historyczną.
Początki Hajnówki wiążą się ze strażą leśną, dozorującą puszczę, która należała do dóbr stołowych króla. Jej rozwój najpierw jako osady, potem miasta, był ściśle związany z puszczą. Rozwijał się tu m.in. przemysł drzewny. Obecnie miasto pragnie być postrzegane jako brama do puszczy i promuje swój wizerunek w związku z wartościami naturalnego środowiska przyrodniczego. Wychodząc z tych przesłanek można zaproponować następujący kształt herbu Hajnówki: „ w polu czerwonym na zielonej murawie złota wieża strażnicza, zza której wysuwa się z prawej strony skrzydło i łapa Orła Białego ( z berłem w szponie), z lewej dwa zielone świerki”.
Symbolika wieży nawiązuje do roli straży leśnej w genezie Hajnówki. Kopulasty daszek stanowi odwołanie do architektury kresów wschodnich, by zaakcentować wielokulturowość miejscowej społeczności. Otwarta brama wieży strażniczej może być interpretowana jako oznaka gościnności i zaproszenie, stanowiąc zarazem ilustrację hasła „Hajnówka – brama do Puszczy”. Łapa i skrzydło Orła Białego wystylizowane wg zwyczajów XVI w. unaoczniają fakt, że początki Hajnówki wiążą się ze służbą dla polskich królów.
Trudno nie zgodzić się z tezami prof. Skupieńskiego – przyjemniej o projekcie czyta się, niż się go ogląda – tym niemniej nasuwają się pewne wątpliwości, które chciałbym przedstawić czytelnikom.
Niewątpliwie jeden z elementów herbu powinien odnosić się do straży powołanej w celu ochrony Puszczy, jednak wieża strażnicza jako jej symbol do tradycji straży zupełnie nie przystaje. Siedzibą strażnika było domostwo kojarzące się z gajówką, a bardziej współcześnie – z leśniczówką. Do symbolicznego wykorzystania posłużyć może również fakt, że w miejscu, które umownie możemy przypisać Hajnówce znajdowała się komora celna między Koroną a Wielkim Księstwem. Uzurpacją wobec Białowieży byłoby przywłaszczanie znaków związanych z łowiectwem, tak więc długo, długo nie ma nic, a później do Puszczy wkracza człowiek z piłą i siekierą – właśnie z Hajnówki. Nie oszukujmy się – współczesna Hajnówka swój byt i kształt zawdzięcza eksploatacji Puszczy Białowieskiej. Pominięcie w herbie tak istotnego elementu w imię nowej, jedynie słusznej i poprawnej politycznie ideologii służyłoby zafałszowaniu historii – nic to, że w owej eksploatacji znaczący udział mieli nasi wschodni i zachodni sąsiedzi, a i Anglicy (co prawda w odmianie prywatnej) też się dołożyli.
Powszechne dążenie do posiadania przez miasta własnego herbu jest zjawiskiem zrozumiałym, a na pewno mile widzianym przez osoby uprawnione do jego tworzenia i weryfikacji. Obwarowanie przez ustawodawcę zasad tworzenia znaków samorządowych wymogami heraldyki i weksylologii spowodowane było zapewne troską o zachowanie ładu wśród tych symboli, z drugiej jednak strony zaświadcza – nie po raz pierwszy zresztą – o ograniczonym zaufaniu władzy do samorządów.
Hajnówka niewątpliwie potrzebuje znaku służącego identyfikacji i promocji miasta – jeśli ma to by koniecznie herb, niech będzie herb – ważne jest, żeby był czytelny, oczywisty, a przy okazji również podobał się mieszkańcom.

TT

Urząd Miasta Hajnówka  17-200 Hajnówka ul. Zina 1
tel. 0 prefix 85 6822180, 6826444