Tematy: Dziedzictwo kulturowe na Podlasiu przedstawił Jerzy Cetera, kierownik Białostockiego Muzeum Wsi Dziedzictwo kulturowe Białowieskiego Parku Narodowego – Józef Popiel i Ewa Moroz-Keczyńska, Dziedzictwo kulturowe w regionie Puszczy Białowieskiej – Nela Szczuka, Ochronę dziedzictwa kulturowego  w Bieszczadach – Jan Sołek, prezes Podkarpackiej Regionalnej Organizacji Turystycznej, Wykorzystanie dziedzictwa kulturowego w tworzeniu oferty turystycznej w skansenie „Sioło Budy” – Sergiusz Niczyporuk, Wybrane źródła finansowania do projektów związanych z ochroną dziedzictwa – Eugeniusz Kowalski, Edukację regionalną związaną z ochroną dziedzictwa kulturowego na Lubelszczyźnie – Gabriela Bilkiewicz, prezes Stowarzyszenia na rzecz Aktywizacji Mieszkańców Polesia Lubelskiego, Dziś i jutro Krainy Otwartych Okiennic – Mirosław Stepaniuk, a Ochronę dziedzictwa kulturowego w gminie Czeremcha – Barbara Kuzub-Samosiuk.

    Zaprezentowanie wszystkich wystąpień nie jest możliwe, wobec czego przedstawię najistotniejsze fragmenty niektórych; na wstępie - Jerzego Cetery.

   Dziedzictwo kulturowe województwa podlaskiego związane jest głównie z kulturą prowincjonalnych miasteczek, oraz z zanikającą już kulturą i tradycją dawnej wsi. Wykorzystanie walorów kulturowych jako inspiracji przedsiębiorczości powinno koncentrować się na kultywowaniu tradycji i historii małych ojczyzn, oraz przeciwdziałaniu unifikacji kultury i zanikowi odrębności regionalnej.
   O kulturze ludowej wsi i małych miasteczek w województwie podlaskim możemy mówić już w czasie przeszłym. Rozpatrywana w kategoriach historycznych osiągnęła ona swój rozkwit w drugiej połowie XIX w., gdy chłopi po uwłaszczeniu stali się pełnoprawnymi gospodarzami na swojej ziemi.
    Jedynie czynne świątynie różnych wyznań otoczone są stałą opieką, a zabytki sakralne są najstarszymi i najlepiej zachowanymi budowlami. Najstarszym obiektem architektury drewnianej na Podlasiu jest kaplica z roku 1615 wzniesiona przy dworze Kamienna, obecnie Kamienna Stara.
    Większość tradycyjnych budynków mieszkalnych i gospodarczych, również tych ujętych w spisie Zabytków architektury i budownictwa osiągnęła wiek, który z technicznego punktu widzenia kwalifikuje je do rozbiórki. Należy czynić starania, aby zachować przynajmniej część budynków i adaptować je do obsługi ruchu turystycznego lub jako obiekty letniskowe. W zastraszającym tempie giną stare wiatraki i młyny wodne, które szczególnie nadają się do zagospodarowania jako obiekty rekreacyjne i turystyczne.
    Obsługa ruchu turystycznego wymaga pokazania ciekawostek regionalnych, a także możliwości uczestniczenia w działaniach – potencjalny turysta czy wczasowicz chętnie uczestniczy w pracach dawno zapomnianych i wykonuje pamiątkowe przedmioty.
    Niektóre pozostałości dawnej kultury ludowej funkcjonują obecnie w zmienionej formie i stały się podstawą współczesnej kultury wsi i małych miasteczek; podporządkowane zbiorowym wyobrażeniom nie zawsze zgodne są z faktami historycznymi.
    Przykładem realizacji propozycji zawartych w referacie Jerzego Cetery są działania rodziny Niczyporuków. Mówi Sergiusz Niczyporuk: - Państwo Kamińscy z biura podróży „Campio” wykupili nieruchomość w Budach i zlecili mi opracowanie koncepcji i budowę pensjonatu, który byłby wpisany w architekturę wsi – był to właściwy krok ludzi z zewnątrz, pragnących uszanować dziedzictwo regionu.

Sioło Budy - reprodukcja pastela Joanny Kiersnowskiej)

Podczas budowy pensjonatu wypłynął temat skansenu i przypadek – a może szczęśliwy los – sprawił, że syn kupił w Dobrowodzie chatę, której właściciel przymierzał się właśnie do pocięcia jej na opał. Przy bliższych oględzinach okazało się, że chata ma rzecz nadzwyczaj rzadką – drewniany, niczym nie zabezpieczony komin wykonany systemem zrębowym, podobnie jak ściany zewnętrzne. Gospodarze nie znali wieku chaty – można było domniemywać, że pochodzi z przełomu XIX i XX wieku; w końcu okazało się, że chatę zbudowano w 1836 roku, a więc liczy 130 lat i postoi jeszcze ze sto. Zamierzamy powiększyć ten obiekt i utworzyć mini – wioskę; mam upatrzone budynki, które po adaptacji zmierzającej do zachowania wyglądu zewnętrznego i w miarę możliwości również wewnętrznego poszerzą bazę noclegową pensjonatu. Kupiliśmy również w Nadleśnictwie Augustów budynek po byłej łuszczarni nasion i planujemy, po przewiezieniu na miejsce, urządzić w nim muzeum regionalne prezentujące kulturę ludów zamieszkujących Puszczę Białowieską i jej okolice.

(Obecnie syn państwa Niczyporuków jest dzierżawcą obiektu, Maria Niczyporuk to kustosz i przewodnik po skansenie, a Sergiusz Niczyporuk jest cieślą i określa siebie mianem budowniczego).

    Inną drogę wybrało Stowarzyszenie na rzecz aktywizacji mieszkańców Polesia Lubelskiego działające w niewielkiej, liczącej ok. 2 000 mieszkańców gminie Podedwórze.

   Prezes Gabriela Bilikiewicz nie ukrywała, że działalność Stowarzyszenia napotkała na obojętność, czy wręcz niechęć władz samorządowych, a mimo to, metodą drobnych kroków, udało się utworzyć Ośrodek Edukacji Regionalnej. Jako pierwszy zrealizowano projekt Soroczka: siew i pielęgnacja lnu, obróbka włókien, przędzenie, tkanie i haftowanie. Kolejne projekty to: Od ziarna do chleba, Cegielniany plac zabaw i inne.

    Dawne narzędzia zostały przekazane przez mieszkańców gminy, a w realizacji projektów uczestniczyła młodzież klas gimnazjalnych. Ośrodek Edukacji Regionalnej mieści się w budynku nieużytkowanej szkoły w Hołownie – Stowarzyszenie pozyskało fundusze i prowadzi remont budynku. Zrealizowane projekty stały się bazą do prowadzenia warsztatów dla nauczycieli i zajęć dla uczniów już nie tylko z Lubelszczyzny – zainteresowanie OER jest coraz większe. Uprawiany w tym regionie rumianek został interesująco wykorzystany jako element promocyjny.

  Stowarzyszenie jest laureatem V finału ogólnopolskiego konkursu o „Kryształową Koniczynę” i VIII edycji konkursu na najlepszą inicjatywę obywatelską „Pro Publico Bono”. 

Gabriela Bilikiewicz

TT

Urząd Miasta Hajnówka  17-200 Hajnówka ul. Zina 1
tel. 0 prefix 85 6822180, 6826444