Nowy herb Hajnówki

Nasz stary herb ma ponad 60 lat. Niestety nie spełnia rygorystycznych przepisów a wręcz narusza prawidła sztuki heraldycznej. Władze oraz Rada Miasta podjęły decyzję o opracowaniu nowego herbu Hajnówki. Prace powierzono prof. Krzysztofowi Skupieńskiemu pracownikowi Oddziału Heraldycznego Zakładu Nauk Pomocniczych Historii i Bibliotekarstwa UMCS w Lublinie.

prof. Krzysztof Skupieński

5 marca br. w Urzędzie Miasta odbyło się spotkanie hajnowskich historyków, plastyków, przedstawicieli władz oraz rady miasta z prof. K. Skupieńskim w celu przedyskutowania przedstawionych projektów nowego herbu.

Projekt herbu Hajnówki

"Symbolika wieży nawiązuje do roli straży leśnej w genezie Hajnówki. Kopulasty daszek stanowi odwołanie do architektury kresów wschodnich, by zaakcentować wielokulturowość miejscowej społeczności. Otwarta brama wieży strażniczej może być interpretowana jak oznaka gościnności i zaproszenie, stanowiąc zarazem ilustrację hasła „Hajnówka – brama do Puszczy”. Łapa i skrzydło Orła Białego wystylizowane wg zwyczajów  XVI w. unaoczniają fakt, że początki Hajnówki wiążą się ze służbą dla polskich królów. Podkreślają również, że chodzi o puszczę królewską, którą symbolizują zielone świerki."

Podczas spotkania dyskutowano zasadność umieszczenia w herbie świerków, sugerowano zamianę na dęby symbolizujące trwałość i długowieczność. Dyskutantów podzielił również pogląd na wizerunek wieży strażniczej, która nie dla każdego była właściwym symbolem genezy miasta.

Ostateczna decyzję o zatwierdzeniu nowego herbu podejmie Rada Miasta Hajnówki.

prof. dr hab. Krzysztof Skupieński

Koncepcja historyczno-heraldyczna
herbu i innych znaków miasta Hajnówka

 Hajnówka została miastem w 1951 r.  Jej dotychczasowy herb może stanowić dobrą ilustrację reguł rządzących tworzeniem nowych znaków miast w okresie PRL. Były to oczywiście zasady nie skodyfikowane, jednak dające się odczytywać przy systematyczniejszym oglądzie tego rodzaju herbów. Trudno tu byłoby oczywiście przedstawić ich pełniejszą charakterystykę. Jednak wyraźnie można dostrzec skłonność do umieszczania w herbach godeł zaczerpniętych z symbolicznego repertuaru narzędzi pracy, zwłaszcza przemysłowej. Wiąże się to oczywiście z ówczesną ideologią, stawiającą na piedestale wszystko, co związane z klasą robotniczą. Swoje wpływy wywarł tu także socrealizm. Innym rodzajem symbolicznych wątków, chętnie wykorzystywanych w czasach PRL, były te, za pomocą których chciano nawiązać do środowiska naturalnego danej miejscowości. Być może niekiedy chodziło przy tym o ich swojego rodzaju neutralność ideologiczną. Dodajmy wreszcie, że herby konstruowane w latach 1945-1989 zazwyczaj unikały sięgania do symboli czerpanych z tradycji wcześniejszej, niż 1945 r., choć oczywiście nie brak wyjątków od tej reguły.  Wynikało to tak z chęci odcinania się od tradycji, jak i z pragnienia, by kłaść nacisk na współczesność z jej rewolucyjnymi przemianami. Nie trzeba dodawać, że twórcy herbów często nie stosowali się do reguł sztuki heraldycznej, czy to z ignorancji, czy to ze świadomego wyboru, polegającego na czerpaniu wprost z ducha sowieckiej emblematyki.

W dotychczasowym herbie Hajnówki mamy odbicie powyższych reguł. W podzielonej na skos tarczy widnieją dwa godła: świerki i piła tarczowa. Przy tym tarcza podzielona została przez wstawienie, w miejsce linii, brzeszczotu piły ręcznej. Mamy tu symbolikę akcentującą rolę Hajnówki jako ośrodka przemysłu drzewnego, zwłaszcza tartacznego. Sięgnięto więc do miejscowej tradycji dwudziestowiecznej, a jednocześnie oddano należny hołd aktualnej proletariackiej ideologii. Nie leżało to zapewne w intencjach twórców herbu, ale jednocześnie nadali oni symboliczny komunikat, że wartość puszczy białowieskiej tkwi w możliwościach jej eksploatacji przemysłowej.

O konieczności opracowania nowego herbu Hajnówki przesądza bezsporny fakt, że herb dotychczasowy narusza prawidła sztuki heraldycznej, chociażby poprzez zastosowanie ukośnego podziału tarczy, obcego polskiej heraldyce miejskiej. Nie grzeszy też urodą plastycznego wykonania, zarówno, jeśli chodzi o harmonijność kształtów godła, jak i o zestawienie barw. Herb sprawia wrażenie jakby autorom chodziło o stworzenie ze świerków i piły tarczowej jednego godła z obu zrośniętych elementów. W tym przypadku to rozwiązanie chybione, zresztą wprowadzone niekonsekwentnie, bo efekt został zniweczony przez podział tarczy za pomocą brzeszczotu piły ręcznej. Nie ulega zatem wątpliwości, że forma obecnego herbu Hajnówki jest nie do utrzymania z punktu widzenia sztuki heraldycznej. Wady mają charakter zasadniczy i trudno liczyć, by udało się je zniwelować drogą poprawek. Potrzebna jest całkiem nowa koncepcja kształtu herbu.

W tej sytuacji powstaje pytanie, czy przy opracowywaniu nowej postaci herbu, zmianie powinien ulec także jego repertuar symboliczny. Innymi słowy, czy przy zmianie formy, możliwe i potrzebne jest zachowanie dawnych treści.

Symbolika dotychczasowego herbu wydaje się dziś zdezaktualizowana. Nie podzielamy zachwytu dla rozwoju wielkiego przemysłu jako celu samego w sobie, a na bór patrzymy raczej przez pryzmat wartości ekologicznych , a także tradycji puszczy królewskiej. Treści dotychczasowego herbu są wyraźnie związane z przebrzmiałą ideologią, a przy tym trudno nie zauważyć ich banalności, widocznej w chlubieniu się przemysłem poprzez symbolikę kominów, młotów, pił itp.

Jednak, czy wystarcza to do odrzucenia dotychczasowego herbu? Wrósł on już przecież w świadomość mieszkańców miasta i sam stał się elementem tradycji historycznej. Herby stanowią znak czasu, który je stworzył. To decyduje o ich wielkiej wartości jako źródła historycznego.  Dotyczy to głównie herbów najstarszych, powstałych w średniowieczu, a także w czasach nowożytnych. Stojąc na takim stanowisku trudno byłoby uznać, że dotychczasowy herb Hajnówki stanowi cenny pomnik przeszłości, czyli źródło historyczne. W Polsce mamy wystarczającą ilość herbów miejskich, zaświadczających, że powstały w czasie, gdy industrializacja  stanowiła wartość sama w sobie. Poprzez pospolitość nie spełniają właściwie swej roli jako znaków rozpoznawczych. Skoro zatem herb Hajnówki musi zmienić formę, niech zmieni również treści. Potrzebna jest ich modyfikacja i zdecydowane poszerzenie. Warto jednak wziąć przy tym pod uwagę możliwość wykorzystania niektórych elementów dotychczasowego herbu tak, by ułatwić zaakceptowanie nowego herbu osobom nawykłym do starego.

Ustawodawca żąda, aby znaki samorządowe „pozostawały w zgodzie z zasadami heraldyki, weksylologii i miejscową tradycją historyczną”. Spójrzmy zatem w przeszłość Hajnówki, poszukując w niej wątków godnych uwiecznienia w herbie, dających się przekształcić w formy oryginalne i estetyczne, łatwo rozpoznawalne i zapadające w pamięć, a zarazem zdolne przekonać lokalną społeczność, że stanowią znak jej tożsamości i powód do chluby. Nie jest to zadanie łatwe, tym bardziej, że trzeba przy tym uwzględnić prawidła heraldyki i weksylologii. Narzucają one konieczność sięgania po symbole specyficznego rodzaju, wyrosłe z tradycji sięgającej średniowiecza i mieszczące się w kanonie „ars heraldica”, która tworzy język powszechnie zrozumiały w kręgu zachodnioeuropejskiej tradycji kulturowej. Najwyższa pozycja herbów miejskich nigdy nie uległa tam zachwianiu, w odróżnieniu od ziem polskich, gdzie nadwerężyły ją czasy zaborów i PRL. Dopiero ustawodawstwo po 1989 r. przywróciło właściwą rangę herbom miast polskich jako symbolom odzyskanej samorządności.

Początki Hajnówki wiążą się ze strażą leśną, dozorującą puszczę, która należała do dóbr stołowych króla. Jej rozwój najpierw jako osady, potem miasta, był ściśle związany z puszczą. Rozwijał się tu m.in. przemysł drzewny. Obecnie miasto pragnie być postrzegane jako brama do puszczy i promuje swój wizerunek w związku z wartościami naturalnego środowiska. przyrodniczego. Wychodząc z tych przesłanek można zaproponować następujący kształt herbu Hajnówki: „w polu czerwonym na zielonej murawie złota wieża strażnicza, zza której wysuwa się z prawej skrzydło i łapa Orła Białego (z berłem w szponie), z lewej dwa zielone świerki”.

Symbolika wieży nawiązuje do roli straży leśnej w genezie Hajnówki. Kopulasty daszek stanowi odwołanie do architektury kresów wschodnich, by zaakcentować wielokulturowość miejscowej społeczności. Otwarta brama wieży strażniczej może być interpretowana jak oznaka gościnności i zaproszenie, stanowiąc zarazem ilustrację hasła „Hajnówka – brama do Puszczy”. Łapa i skrzydło Orła Białego wystylizowane wg zwyczajów  XVI w. unaoczniają fakt, że początki Hajnówki wiążą się ze służbą dla polskich królów. Podkreślają również, że chodzi o puszczę królewską, którą symbolizują zielone świerki. Zostały one zaczerpnięte z dotychczasowego herbu, tak aby stanowić do niego nawiązanie. Tu warto przypomnieć, że rezygnacja z podziału tarczy wynika z konieczności podporządkowania się duchowi miejskiej heraldyki staropolskiej, która do zabiegu tego sięgała tylko zupełnie wyjątkowo. Raczej stosowano złożenia godła i tym śladem podążono obmyślając koncepcję nowego herbu Hajnówki. 

Lublin, 9 lutego 2004 r.

Urząd Miasta Hajnówka  17-200 Hajnówka ul. Zina 1
tel. 0 prefix 85 6822180, 6826444